Dimilî û babetinê ci name-kerden...

Name payin û teorîyê ser nameyê Dimil(î) bi çihar (4) termînolojîyê babet babet estê. Nê namey; zey Zazay (zazayî), Dimilî (dimilî), Kirmanc (kirmanckî), Kird (kirdî) silasnayenê. Nînan ra her kefle xo babet û ê bînan babetina biname keno. Hima, ê ki xo ê bînan ra abirnenê zî estê. Yanê, tay xo rê vanê ma Dimilîyê (Dimilê) û dimilî qiseykenê. Tay xo rê vanê ma Kirmancê û kirmanckî qisey kenê. Tay xo rê vanê ma Zazayê û zazayî qisey kenê. Tay zî xore vanê ma Kirdê û ma ziwanê xo kirdî qisey kenê. Nê kefleyan ra tay zî pêpê, zeypê biname nêkenê.


Ê ki xo rê vanê ma Kirmancê, ê Dimilîyan zî zey Zaza biname kenê. Hima ê ki xo Kirmanc qebûl kenê ê zî xo miyan di benê didi (2) kefley. Nînan ra jew kefle xo Kurd vîneno û jew kefle zî xo zey Kurd nêvîneno. Ê ki xo rê vanê ma Kirdê ê zî zî vatena zey "Dimilî û Kirmanc"nêvanê. Nê taytay fin zî xo rê vanê ma Zazayê. Ê ki xo rê vanê ma Zazayê, ê heme kefleyan (Kirmanc, Dimilî, Kird) zey Zaza biname kenê. Fina ê ko xo rê vanê ma Zazayê, ê zî xo miyan di benê didi (2) kefley. Nînan ra, jew kefle xo Kurd qebûl û vîneno, hima jew kefle zî xo zey Kurd nêvîneno û qebûl nêkeno.

No taplo hetê ra zey zengînî biaso zî, heto bîn ra zî letebiyina biname-kerdenê xo fêno ver cima. Heta na têmyayin nêhewadeyo, do qe jû kamî, jew silasmane û piya biyinê Kurdê Dimilîyan nêbo.

Nê heme kefleyê ki xo zey Dimilî, Kirmanc, Zazay û Kird biname kenê; gorey herêm û cayo ki ê manenê, "xo bi xo" biname-kerdin vûrnayeno.

- Ê ki Çewlig, vakûrê Amed û çorşmeyê ci di manenê, nîmey nînan xo zey Kird biname kenê û vanê ma kirdî qisey kenê. Nîmey nînan elewî nîmey ci zî sûnîyê. *Hima gerek ma bizanê ki vatene Kird ebi meqsedê Kurd yena vatin.

- Ê ki Madem û çorşmeyê Xarpet (Dep), di manenê xo zey Zaza biname kenê û vanê ma Zazayî qisey kenê. Ê ki nê cayan di manenê pêro sunnîyê. Heto bîn ra zaf Kirmanc, Dimilî û Kird estê xo zey Zaza biname kenê.

- Ê ki Gimgim, Kocgirî, Dersîm û çorşmeyê ci di manenê xo Kirmanc biname kenê û vanê ma kirmanckî qisey kenê. Ê ki nê cayan di manenê pêro elewîyê. Hima hetê Amed, Lîce, Çêrmûg - Riha, Hilwan, Sewrêg - Semsûrijê Alduş (Gerger) û çorşmey nê cayan, qe kes xo rê nêvanê Kirmanc û xo wina biname nêkeno.

- Ê ki tayê ci Amed û çorşmeyê Amed, heme Çêrmûg, Riha Hîlvan û Sewrêg, Betlîs-Matkî û heme Semsûrijê Alduş û çorşmeyê nê cayan xo Dimil(î) biname kenê û vanê ma Dimilî qisey kenê. Ê ki nê cayan di manenê pêro sunnîyê. Hima tay cayanê bînan di, ê ki elewîyê xo zey Dimil(î) biname kenê zî estê. Nimûne Sêwas nê cayan ra jew o, tiya di him Dimilîyê elewî him zî Dimlîyê sunî estê. Fina elewîyê Gimgim ê ki xo Dimil(î) biname kenê zî estê.

Gorey herêm û cayan no taplo se ra se eynî nîyo. Hima ciyo en rind oyo ki, nê kefley pêro eynî ziwan yazî lehçeya (dîyalekt) xo kenê îfade. Tay vaten, qisey yazî kelîmey babet babet bê zî, gramerê nê kefleyan jewo. Hima xo biname kerdin yazî îfade kerdin gorey herêm û cayan vûryeno. Yanê kefleya miyan di bêterê têmyayî hetê biname kerdin estê. Nê kefleyan miyan di çiyo ki en zaf zerar dano ziwanî oyo ki, tay cayan di biname kerdinê (heme çiyan di) "nêr û mak" biyo vinî. Biname kerdina nêr û mak kokê Dimilîyo. Heger nê bibê vinê o wext Dimilî zî mirena. Hima na nuwîsa xo di ma dê ser (nêr û mak) sero zaf nêvinderê.

Heger, ma nê heme termînolojîyan bin namayê Dimilî biname bikerê, sero tay teorî bikerê û biyarê pêpey taployo ewnayin vijêno werte:

Dimilî: Nê kefleyan (Kirmanc, Zaza, Kird) hemna gêno zerrey xo û pêrna zî zey Dimilî biname keno.
Çinkî tay him Çewlig di, him Dersîm, Sêwas di û him zî Gimgim di, ê ki xo zey Dimilî bi name kenê estê.

Zazay: Dimilî'yê ki hetê otorîteyê teber zey (Tirk, Ereb, Ewrûpa, û ê bînî) heme kefleyê ( Dimilî, Kirmanc, Kird) biname kenê. Encex Zazay xo miyan di zî bênê didi (2) kefle. Ê ki xo Kurd biname kenê estê, ê ki xo Kurd nêvînênê estê.

Kırmanc: Dimilîyê ki xo Kirmanc biname kenê. Ê ki Dimilî qisey kenê ra nêzdiyê mimey ci xo Kirmanc vînenê êyê. Kirmanc miyan dê sunîyê Dimlî cinyê. Tenya elewîyê Dimilî ê Koçgirî, Dersîm tayê Çewlig û Gimgim xo Kirmancî biname kenê û vanê ma Kirmanckî qisey kenê.

Kırd: Dimilîyê ki xo bi vatene Kird zey Kurd biname kenê ê yê. Yanê ebi Dimlîya xo rê vanê Kird û ziwan dê xo rê zî vanê Kirdî. Ebi Dimilîya îfadeyê Kird yeno manaya Kurd. Manaya Kird û Kurd jewo. Dimilîyê ki, xo Kird biname kenê zafê ci Çewligijê û taynê ci zî Amedijê ki nezdîyê Çewligê.

Xo ewna biname kerdena zî aseno ki, nê Dimilî ki xo Kurd biname kenê, xo rê termînolojîya Kird esas gênê.

No cimle di aseno ki tîpa (herfa) Kurdî ebi kurmancî (u) ebi Dimilî di biya (i). Yazî tersê ci.
Kurmancî: Weke Kurdê Kurmanc dibêjin: "Em Kurdin û Kurdî diaxfin ".
Dimilî: Zek Kirdê Dimilî ebi dimilîya vanê: "Ma Kurdê û ebi Kurdîya qiseykenê"
                                                                             "Ma Kirdê û ebi Kirdîya qiseykenê"

Tay cay û herêman di, Dimilî wexto ki Kurmancan zey Kurd biname kenê, înan rê vanê Kirdas(ş) û Kurdîya înan zî zey Kirdas(ş)î yazî Kirdas(ş)kî biname kenê. Tiya di manaya Kurdê Kurmanc zek "Kirdas-kirdasî-Kirdaskî yazî Kirdaş-kirdaşî-kirdaşkî" biname kerden esto. Ewna biname keridn bin di Kurdê Kurmanc werdêk vîneyen û îna tam zey Kurd nêvînayen esto.

Tiya di, nê heme namey û termînolojî zey têmyayin biasê zî, fina kokê nê pêrna jew vînayen esto. Biname kerdinê zey "zazakî, dimilîki, kirmanckî û kirdkî" gorey raşt-nuwîsê Kurdîya ebi Dimilî raşt niyê. Nê vatenê ewnayinan teserî xo Kurdîya ebi kurmancî ra girotê. Hima tay Dimilî zî estê ki, Kurdê Kurmanc yazî teber ê senî biname kerdê ê kesî yazî kefley zî xo winî biname kerdo û kenê.

Biname kerdinê zey "dimilîkî, zazakî, kirdkî, kirmanckî"

Tay vanê ma Dimilîyê "dimilkî" qisey kenê, hima biname kerdinê "dimilkî" raşt niyo.
Raştê ci "dimilî" yo.
Tay vanê ma Zazayê û "zazakî" qisey kenê, hima biname kerdinê "zazakî" raşt niyo.
Raştê ci "zazayî" yo.
Tay vanê ma Kirmancê û "kirmanckî" qisey kenê, hima biname kerdinê "kirmanckî" raşt niyo.
Raştê ci "kirmancî" yo.
Tay zî vanê ma Kirdê û "kirdki" qisey kenê, hima biname kerdinê "kirdkî" zî raşt niyo.
Raştê ci "kirdî" yo.

Raşt pakerdinê "kî" manay xo no yo; "kî" sero Tay nimûney:
sa = elma
sayek = küçük elma (manasında) Almanca äpfelchen dır.
sayeka ki mi werd sûr bî = yediğim (küçük) elma kırmızıydı.
say = elmalar
sayêk mi werdî sûrî bî = yediğim elmalar kırmızıydı.
sayekî =kücük elmalar (manasında) = Almanca äpfelchen dır.

nan = ekmek
nanek =  küçük ekmek
nanî = ekmekler
nanekî = küçük ekmekler

dew = köy
dewek = küçük koy
dewî = köyler
dewekî = küçük köyler

sûk-sûkek / sûkî-sûkekî
dar-darek / darî-darekî
dês-dêsek / dêsî-dêsekî
sûr-sûrek / sûrî-sûrekî
zûr-zûrek / zûrî-zûrekî
sî-siyek / siy - siyekî
...

Nimûneyê ewnayin kes şeno zaf kero. Nê nimûneyan ra zî aseno ki pakerdinê (kî) ardina pêy zazakî, dimilîkî, kirmanckî, kirdkî, erepkî, farskî, almankî, franskî,  gorey raşt-nûwisî dimilî raşt nîyê...

Raşt vaten û name dayina ziwanan ewna yo; erebî, farsî, almanî, fransî...

Hima ziwanê ki peynîya namey ci ebi tîpa-herfa (k) qedênê înan di no raşto.

Nimûne:
Denîmarka = denîmarkî
Belçîka = belçîkî (flamanî, fransî)
Boşnak =boşnakî
Tirkîye = tirkî
Tacîkîstan =tacîkî

Newe fina, ser ferqê xo biname kerdinê Kird, Kurd - Kirmanc, Kurmanc - û Dumulî, Dimilî di tîpa (herfa)  (u - i)  serro ma dewam bikerê.

Tay qiseyê ki ebi kurdîya kurmancî zey (U, u - Û, û) yenê vaten yazî nuwîs bênê, ê qisey ebi kurdîya dimilî zey (Î, î  - I, i) yenê vaten nûwîs-kerden. Yazî tersê ci...

Nînan ra tay nimûney:

Dimilî             Kurmancî         Türkçe
ri, rî                 rû                     yüz
bi, bî                bû                    oldu
ki                     kû                    ki (ek)
abiya                webû               açıldı
kişten               kûştin             öldürmek
dima                dûra, piştre     sonra
qilm                 qûrt                 kısa
virsik, virîsik   brûsk             şımşek, yıldırım
mirîçik             çûk                küş
ewina, wina      wûsa             böyle
ti                      tu                  sen
di, didi            du, dudu        iki
şiyin               çûyin             gitmek
cizdan             cûzdan          cüzdand

Nê nimuneyê winayinan kes şeno zaf bikero...
Nê tîpê ki ma zey nimune day, tesîrê xo ser heme ziwanê Kurdî kerdo zaf.

Dimilî (verî)                  =  Dimilî (newe)    Kurmancî        Türkçe   
Kird, Kirdas(ş)               =  Kurd                     Kurd                 Kürt
Kirdî, (kî), Kirdas(ş)î    =  Kurdî                    Kurdî               Kürtçe
Kirmanc                           =  Kirmanc               Kirmanc          Kurmanç
Kirmancî, Kirmanckî    =  Kirmancî (kî)      Kirmancî         Kirmançca

Raştîya xo di maneya Kirmanc û Kurmanc zeypê yê!

Verî termînolojîya Dimilî sero zî zaf nameyê babet babet est bî.
Hima nê hemê gorey kesanê teberê Dimilîyan ameyê dayin û vatin, hima Dimilîyan xo bi xo ewna biname nêkerdeno!.

Nimune:
Dunbuli, Dunbeli, Donboli, Dınbıli, Dumbili, Dumbuli, Dımbeli, Dımbıl[i], Dimili, Dumuli, Dumli…

Ewro zî hewna Dimilîyan tam raşt binamekerdin çinyo. Tenya binamekerdinê teberî nê, tenya binamekerdinê Kurdan nê; heme Kurdê Kird, Dimilî, Kirmanc û Zazay xo miyan di zî hemfikir nîyê ki senî xo biname bikerê. Poxta coy zî, na têmyayî ki esta zengînî nîya, feqîrîya û "xo bi xo" lete-kerdina.

Rayzan Ozgur

HEFTEYÊ HEQÊ ÊNSAN Û DEMOKRASÎ

Bin sersîya îqtîdarê AKP di heftêyê heqê ênsanan

Tirkiye di bincikerdina heqan bê vindarnayin ramena. Tirkiye bincikerdinê heqê zey, ekonomî, kiltûrî, weşî û ciwyayî kewt 10-17ê Kanûn Hefteyê Heqê Ênsan û Demokrasî.

Dewleta tirk, qanûno ki "ênsan ebi heqanê xo beno ênsan" kena pûç. Dewlet û hikûmatê AKP pêvacoyê  îqtîdarê xo ê 11 serran di, ebi makyaja "demokrasîya vernî" paket û reformê ki kerd bî hadre, qe ê zî niyardî ca. Zerrey înan kerdî veng û bêmana veraday. Poxta ca ardênê çiyê AKP Tirkiye di girotinê heqan lingan bin roj bi roj benê vêşî. Mahkemey AKP het cay xo gênê û qandê coy zî sûcîyan rê ceza nêdanê û ebi nînana zî girotinê heqan ê ciwyayî, sîyasî, etnîkî, emelî, ekonomî û heqê welatbiyayin gênê bin lingan. Genc, xwendekar, cenî, karker, elewî, êzdî, kesê bînî û heme hetê ciwyayî, ê ki bindestî wexto ki vejênê kûçe û vejinê teber raştê hirêşê dewlet ê vernîya heqan yenê. Waştina en werdî hetê dewlata yena teror kerdin. Nê pêrna het Tirkiyê kewna miyanê hefteyê heqê ênsanan. Eno wexto ki girotinê bin lingan ê heqê ênsanan resayo en cor di zî, ebi kewtina heftêyê heqê ênsanan gerek heme cayan di herkes waştinanê xo ê serbestî û heqê xo ê demokrasî biyaro ziwan û qandê înan zî vengê xo bikero berz.

KÛÇE Û ZABIQÎ GAZÊ AKP BIN DI MENDÊ
Verxodana Parqa Gezî di polîsanê hikûmatê APK’î ebi heme quwetê xo bi kirşûn, cop, gaziya herîşê şêlîgî kerd. Çalakîyan di welatijê bi nameyê Ethem Sarisuluk, Mehmet Ayvataş, Abdullah Comert, Medenî Yildirim, Îrfan Tûna, Mehmet Sari, Ahmet Atakan bî kûrbanê şîdeta polîsan. Ebi seyan welatîjî bî dirbetin û bêterê ci tepêşiyay û çebiyay zerre. 1ê Gulan di, Newroz di, protestoyên TÎS di, çalakîyê pawitinê xozay di, roja mamosteyan di, çalakîyê Elewîyan di û heme çalakîyê Kurdistanijan di fina polîs ser karê xo di bi û ebi cop, panzer, kiştin û tepêştin zî dewrê di bi.
 
PENABER
Penaberê ki Afganîstan, Îran û Sûriyêjij amey bî Tirkîye raştê biyayinê zahmet ra ri bi ri mendî.
Tenya amore penaberê ki Sûrîyê re amey Tirkiye 600 hezar kesî ra raverdî û nînra 200 hezar ra veşî hewna kampan di manenê. 400yê ci zî heme Tirkîye di biyê vila û raştê babet babet zorî û zahmetîyan yenê.

GIROTINÊ VERNÎYA SERBESTÎYA EMELÎ
Pers, zahmet û bê hedîyê ki, ciwyayenê Elewî, Êzdî, Suryanî û Ermenîyan sero estê nê qedênê. AKP û serokwezîr Erdogan her firset di heqeretê Elewîyan keno û îna asîmîle keno. Cay îbadetê îna gêno. Kêbêrê îna sero xetê (îks) çêbênê û wexto ki wazenê protesto bikerê yenê kişten.

PERSA ZIWANÊ MAY
AKP wexto ki ame îktîdar heta na het ebi beyanê zey "ma OHAL hewada. Ma TRK Şeş akerd. Ma kurs akerd. Ma zanîngehan di kurs akerd" ziwanê kurdî red kerd. APK heqê misnayina û elmandina ziwanê may pey demokrasîya ravey berdinê red keno. Xo pawitin ebi kurdî bigêrê heta nameyê ebi kurdî, pêvînêyenê ebi tepêşteyan, nêweşxaneyan di ebî kurdîya qisey kerdin tim û tim raştê zorî yeno.

VER GIRITINÊ HEQÊ ÇAPEMENÎYA SERBEST
Mahkemey çapemenîya bi nameyê KCK’î a ki hewna ramena bêhikûk dewam kena. Rojnamevan di serri ra veşîyo ki zerre deyê û naya zî aseno kî fikrê serbestî Tirkîye di senî gêryayê lingan bin. AKP senî xo hetê çapemenî rixistin kena ê ki çapemenîya raşt kenê îna sero herfin sansûr virazena.

GIROTXANEY DI TEPÊŞTEYA SERO BÊHEQÎ
Girotxaney di êşkenceyê tecrît her ki şino beno vêşî û tepêşteyan sero bêheqî benî vêşî û waştena îna heme hewadeyenê. Hewna ewro zî bêterê tepêşteyê nêweş ver mengîyê.

ŞÎDETO KI SER CENÎ ESTO
2013 di cent seer şîdet bê vêşî. Nezdîyê 200 cent amey kiştin û ebi sedan zî raştê şîdet amey.

SÎNOR Û CAYÊ MAYIN KERDÎ BÊHEQÊ RAMENA
Gorey reporê Landmîne Monîtor o ki raporê mayîna ê miyandewletî hadre keno, ewna eşkere keno; Miyanê serrê 1957-1988 di 936 hezan û 663 mayin erd di ronyayê. Fina vajya ki, miyanê serrê 1989-1992 di 39 hezar û 569 mayîn herêm di ronyayê. Serra 2011 ra heta nahet Tirkîye di 981 hezar û 778 mayîn ronyayê. Nê mayînî sînor sero ronayê û benê peynîyê mergê welatijan.

EBI ZORÎ LEJKERÎ
Jû bêheqî zî ebi zorî kerdina lejkerî ya. Wextê îqtîdarê AKP di gorey beyanê Wezaratê Pawitin Tirkiye di serra 2002 ra heta nahet 1041 lejker (esker) întîxar kerdo.

BÊHEQÎ SER QEÇAN
Bîlançoy lejê dewlet ver Kurdan ê 30 serr, o ki Kurdistan bi sebebê peyniya bi seyan qeç  weşiya xo vinîkerê û no zî tabloyê heqê însanan fêno ver çima. Tenya merdin nê bêheqîya en girt aya ki keynêyê qeç kenê veyv.

Peyser Agêyrina Dewan

Dewlet nêwazena dewijê Kurd peyser agêyrê dewanê xo

Rayzan Dimilî

Peyser agêyrê cayanê xo. Bostanê ki biyê wişt aw bikerê. Dêsê ki rijyayê newera virazê. Banê ki bîyê xirabe newera diha weş dêskerê. 
Wa bêvengîya mergî nê, wa hiwetina qeçan fina newera bîro…

Cayê ki terk biyê an zî veradayê biyê veng. Bostanê ki bê aw mendê hermîyayê. Dêsê ki siyê ci kewtê erd, miyanê ci di vilîkî abîyayê. Banê ki biyê xirabe zerre dê ci di vaş vijyayo. Nê cayan di bêvengîya mergî esta û îsanan tersnena. Kes xorê pers keno, ma qe qandê çiçî tiyayan ewna biyê xirabe?. Çi wext ra yo ki tiyay ewna biyê bêvêng û bêkes mendê. Ko veng û hiwetina qeçan. Qandê çiçî qireyina şiwanan nîna. Ko mayê ma. Lê imbrayanê ma şiyo kotî. Keyneyê ki înî sero bî se bi îna. Ê wextê weşî ravêrdî şi kotî. Kê tiya ewna kerd. Se bi ki ewna nê cayê şêlîgî bî bêvengî û bekesî mendî. Kam zano nê cayan, kê rê û çiçî rê şahîdîn kerdo. Adilganî di bê tenî, bê wel û bê sî teba nêmendo. Layê hêlika roşanî visyayo û hêlik dara menda û wayok yeno oyo ay şaneno. Kêberê keyê kewto war û kîlîtê ci çinyo. Eywana keyê tozî miyan di menda û geziyê destî hermyayo. Hewş çarran miyan di mendo û do kamo do nê çarran arêdo pêser. Istûna banî qelişîyaya û loxa banî zî kewta hewş. Axir zerre di bê vaşo wişk qe teba çinyo. Dewar û heywanê dewê kotî di. Ê ki şiyê mangaya belakin zî berdê. Kergî, kavirî, bizî, bergîr û hero xint zî çinyo. Erdê axir pûrtî miyan di mendo. Se vaja. Kotî ra destbikera ci. Na dew dewa kêya. Ezo kotî di. Na dew di çend veyvey bîyê. Na dew di çend kalî, çend pîrî, çend cenî û camerdî est bî. Pey banan di kê qan dê kê derê vatê?.

Newe nê persan ra tepa peyser nêmendo. Tenya dewijan tiyara bar nêkerdo, heme ciyo xo zî bi xoya berdê.
Bê bêvengî qe teba çinyo. Tenya vîranînî mendê, vîranînê verênî û xorî mendê. Kes bi waştena xoya dewa xo nêveredano û terk nêkeno, lê bi zorîya lej dewê ki biyê vengî newe bi vîranînanê dirbetin xo bi xo mendê.

Wexto ki dewê ma yenê vîrê ma, nê persî zî kewnê ma vîrî. Vernîya nê persan di zerrîya kesî bena teng. Xozayî ya dewan a verên hindî çînya ki zerrîya kesî herra bo. Nê dewî qandê kê û qandê çiçî biyê veng. Hendayê xozayîya weş esta û kes senî şeno dewano xo verado û ci ra dûrî kewo. Verênanê ma ziwanê xozay rind zanayê. Mayanê ma şayê bi darana qisey bikerê. Bakalanê ma şayê erdî weş fahm bikerê. Ê ki dewan ra vijyayê teber û bajaran di biyê girdî înan ra kam zano bi xozaya qisey bikero. Kam şeno ganê erdî nêtewno û pa bixeftîyo. Kam şeno jû dar bilêvno û sersîya ci di bi saetan roşo. Kam şeno şiro kemeran ser û vayê azmînî bianco zerrîya xo. Newe ziwanê xozay kam zano qisey bikero. Bi serran lejo ki dewleta Tirk dewanê Kurdistan sero ramitê tenya veng kerdina dewan nêbi. No lej eynî wext fistena îsanî xora û xozay ra dûrîya bi. Vengkerdinê dewanê Kurdistan peynîya jew lojê lewmin ê polîtîkayanê dewlata Tirk ame werte. No lej di dewijanê ma bedelê girdî day û êyê hewna zî him teberê dewanê xo him zî teberê welatê xo di danê. Ewro hewna Kurdîstanijî bi xeyalanê rojê êyê agêyrê dewanê xo rakewnê, roşenê û werzenê. Dewijî ma hewna wazenê bi qeçanê xoya piya dewan dê xo di weşîn bikerê. Lê hewna dewleta Tirk nêwazena dewijê Kurd peyser agêyrê dewanê xo.

Xelkê Kurd peynîya lej û polîtikayê lewmin ê ki dewleta Tirk Kurdistan di ramitî zaf zirarî dî. Lê qe jû polîtîka hendê dewijê Kurd terkê erd û cayanê xo bikero xirab û zorî nêbî. Lejê 30 seran miyan di dewleta Tirk vêşîyê 4 hezar dewê Kurdan bi zorî kerdî veng, rijnay, veşnay û kerd xirabe. Peynîya lejê 30 ser di nezdiyê 5 mîlyon Kurdistanij sûrginê sûk û bajaranê bînan bi û mecbûr mendî ki barê teberê welatê xo bikerê. Nê goçê ki biyê bi destê dewleta Tirk û "korûcî"yanê ci bî. Sebebê nê lejî zî polîtîkayê jew netew dewlet ê komara Tirk vijyay werte. Lê nê lejî pey di sebebê bar kerdinê dewijan babet babetî bî. Siftera dewleta Tirk waşt Kurdî vernîya Kurdan lej bikerê, qandê coy zî sistemê "korûcî" ê dewam rona û waşt dewijan bikero "korûcî". Dima "OHAL" heme herêmanê Kurdîstan di rona û dewijan sero zilm ramit. Her ki şi lejê miyanê hereketê Azadî ê Kurdîstan û dewleta Tirk bi gird o hend zî barkerdinê dewijan bi weşî. Pey nînan di zî dewan di gocê mecbûrî destkerd ci. Heta seranê 2000î no sîstemê veng kerdinê dewanê Kurdîstan dewam kerd. Seranê 2000î dima zî qandê agêyrena dewam qe jû qam nîyamê eştin.

Zek ma zî zanê ki pey eşkere kerdina Rayverê xelkê Kurd Abdullah Ocalan ê 21 Adar ê Newrozê 2013ê Amed di gama Reyayina Demokratîk û Ronayina Weşînê azad destkerd ci. Na gam en wext di gama qandê peyser agêyrina dewanê xoya. No dem demê gama Reyayina Demokratîk û Ronayina Weşînê azad ê dewijanê Kurdistanîyo. Na reyayin tenya xo ser nêbena û nîna ca. Qandê nay gerek herkes, her dewij çi kewno ci dest bikero. Weşîna ki teberê dew û teberê welatê xo di gerek bîro redkerdin û peyser agêyrina cayanê xo destbikero ci. Xora Rayverê xelkê Kurd Abdullah Ocalan vano "Xelkê Kurd sero çerxa kirimê kultirî ê kokî esta". Nê polîtîkay ebi ronayina komara Tirkiye rayo ki estê û taybet seranê 90ya tepya diha bî veşî. Lejo ki miyanê dewleta Tirk û hereketê Azadîya Kurdîstan est bi, nê seran dima zaf bi pêt. Serhewedeyinê dewijan no wext di sûkanê Kurdîstan di dest kerd ci xelk û hereketê Azadîya Kurdîstan nezdî pê kerd. Serhewedeyin dima zî dewleta Tirk qe nêwindard û hêrişê xo Kurdan sero bi katlîamana kerd weşî. Ney kişta dewlet bi zanabiyayin dewê Kurdan kerdî veng, veşnay, rijnay û bi zora dewijî mecbûr mendî ki cayanê xo ra bar kerê. Xora nê pêro polîtikayê îmha, înkar û asîmîlasyonî bî. Polîtîkayê ki seranê 90 di bi sîstem amey şixlonayin vatê wa "Kurdistan bibo bê însan". Xora o wext vatê "deryay vişk kerê û wa basî bê aw bimanê". Amac û hedefê dewleta Tirk o bi ki Kurdan hetê kamî, silasname, kultir û weşînê kokra wertera hewadê. Xora verîra dewleta Tirk bi welatanê Awrûpaya zî tay peymanî viraştî bî ki dewanê Kurdan veng kerê û îsanan mecbûrê goçê bajaranê Kurdistan, Tirkîye û weletanê binan ê Awrûpa bikerê. Ê ki peydi mendê zî dewlet ê kerdê "korûcî"yê xo. Nê operasyonê hetê veng kerdina dewan kişta kok-qirina kultirî, lejkerî, ekonomî û sîyasî bî. Qandê na polîtîkayo ki hewna ewro zî dewlet nêwazena dewijî peyser agêyrê cayanê xo. Veng vetina enê polîtîkayanê dewlet bi peyser agêyreninanê dewijan cayanê xo ra şeno pûç bibê. Agêyrina dewan, newera ebi silasnayina weşîna xo, newera bi vînenayina kultirê xo, newera viraştina ban û bostananê xoya yeno ca. 40 serîyo ki, lejo ki Kurdistan di bi û enê 40 serra dima peyser agêyrina dewan û welatê xo heskerdina en gird ê erd û cayanê xoyo. Wayir vijyayina azadî ebi agêrina dewan beno. Tengahîya ki anciyê, tenyayîya ki bî, durî kewtina ki vejiyê, bedelê ki  deyay û zorîya ki îsananê ma ant hendî bi agêyrina dewan do biqedîyo. Wext wextê peyser agêyrina dewanê xo, pêysêr amayina xo û newe ra viraştina weşîna azadîya xoyo.

Esil biyayina û reyayina weşîna demokratîk ebî krîterê bajarana nê, ebi viraştina weşîna newe ê dewana do bibo. Ze sîstem di sûkanê dewlet di mayin ne demokrasî û ne zî azadî yena. Gama Reyayina Demokratîk û Ronayina Weşînê azad bi pêyser agêyrina dewan û cayanê xoya şena biro ca.

Peyser agêyrê cayanê xo. Bostanê ki bê aw mendê aw bidê ci. Disê ki rijyayê newera virazê. Banê ki bîyê xirabê newera diha weş dês bikerê û virazê. Wa bêvebgîya mergî nîro, wa hiwetina qeçan newera diha berz bîro. Imbrayinînê xo newera bikerê. Awa înî akerê wa keynêy fina bîrê înî ser. Hewna wext nê ravêrdo agêyrê. Şêlîgî arêdê pêhet û dêyrêna ma vajê. Çara arêdê û adîlganî wekerê. Layê hêlik fina pa kerê. Kêbêro newe û pêt virazê. Eywanê gezikerê. Sitûna ki qelişyaya ay hewadê jû da nêwî pa kerê. Loxa banî berê ortmî ser û biçarnê. Wa dewarê şima zî bibo. Wa mangaya belekin, gayo sûr, kêrgî, dîkî, bîzî, mî, bergîrê şima bibê. Hewşê xo virazê wa qeçî xorê kay bikerê. Hewşt veyvê bikerê û gowend bancê. Xorê çayirî miyan di warway bigêyrê. Erdê xo cit bikerê. Mast virazê û do bişmê. Vengê mirîçikan yeno bêrê dêyranê înan goştare kerê. Wa vîranînê ma verênî fîna bîrê. Wa vîranînê ma newey bibê.

Rayzan Dimilî

ülkeme...

parlaklığı ışınlatıyor
seviniyor ateş yüreklerde
her şeyin bir sonu var
yeter ki ona gülümse

özlem yetmiyor ülkeye
dağlarda şarkılar söylenir
yolar hep uzakları gösterir
ona varmaktan öte, yolculuk yap
ülkemde herkese yer var
rüyalarımız gerçek olsun
yeter ki gülümse

zaman yaşadığın andır
ülke bir dert değil artık
bugün uzun bir yol sonu
bugün bayramdır sevgilim
öptüdüğün her yer ülkem olsun

Rayzan Dimilî

aşka...

aşk çılgınca akmaktır hayata
uzak bildiğin özlem
senden öte sevgi yok
kandır ayrılık
sevginin kokusu
aşka hep merhaba

Ziwanê Kurdî (ders-1)

GAMA SIFTEYIN QANDÊ MISAYENA ZIWANÊ KURDΠ

EBI DIMILIYA

 Rayzan Dimilî                                 Ziwanê Maya Xo

Biwan

Bizan

Binûs

Bimis

Qisey bik

  

-Alfebeya kurdî di 31 tîpê herfan estê
-Herfê girdî û werdî.

A = a [a]

aw = Aw şimêna
adir = Adir weşneno

B = b [b]

biz = Biz şit dana
beşîla = Beşîla wirêna

C = c [dz / dj]
cenî = Cenî xeftêna
camêrd = Camêrd xeftêno

Ç = ç [ts / tsh]
çina = Çina dana xora
çim = Çim vineno

D = d [d]
dahrî = Dahrî tûja
del = Del lawena

E = e [-]
Ez =

Ê = ê [e]
êleg = Êleg dano xora
êne = Êne heftî miyan di jû roja

F = f [f]
fîstan = Fîstan keynek dana xora
findiq = Findiq wirêna

G = g [g]
goz = Goz wirêna
ga = ga dewaro

H = h [h]
hak =Hak sipeyo
heş = Heş hara

I = i [-]
ingûr = Ingûr wirêna
istor = Istor lez fezdana

Î = î [i]
îsot = Îsot tûno
încîr = Încîr şîrina

J = j [jzh]
jew = Jew amaro
jû = Jû amora

Jew laj / Jew camêrd
Jû keyna / Jû cenî

K = k [k]
kûtik = Kûtik laweno
kardî = Kardî tûja û birnena

L = l [l]
lîlîk = Lîlîk camo
lû = Lû lûwena

M = m [m]
manga = Manga şit dana
moz = Moz perena

N = n [n]
nan = Nan wirêno
new = New (9) amoro

O = o [o]
otobûs = Otobûsa sûk
ortax = Ortaxê pê

P = p [p]
pisîng = Pisîng miyaw kena
pûcik = Pûçik keno xo ling

Q = q [q]
qilêncle =Qilêncle beqbeq keno
qir = Qira mi masaya

R = r [r]
rez = Rez di ingûr bena
ray = ray derga

S = s [s]
simore = Simore goz weno
sîr = Sîr wirêno 

Ş = ş [sh]
şûşa = Şûşa di aw esta
şêr = Şêr xoreno

T = t [t]
torzîn =Torzîn birneno
tîjî = Tîjî roj di esta

U = u [-]
uja = Uja ê mayo
utopiya = Utapiya ya ma girda

Û = û [u]
Ûd =

V = v [v]
vaş = Vaş hem kiho hem zî zerdo
verg = Verg gem di maneno

W = w [w]
welat = Welatê ma Kurdistano
wede = Wede keyê zerre di esto 

X = x [kh]
xax = Goşt nêpeyşayo hewna xaxo
xewx = Xewx wirêna û weşa

Y = y [y]
yûnûs = Yûnûs aw di esta
yaxer = Yaxer wareno

Z = z [z]
zeytûn = Zeytûn wirêna
zerd =  Zerd renga


-Herfê Venginî
 a e ê i î u û o

Oy yarê, oy hevalê

15. Uluslararası Kürt Kültür Festivali’nde, Mir Müzik stantlarında tanıtımı yapılacak olan Hozan Dîno’nun yeni albümü ‘Namûs?’, özleme, sevgiye, gerillaya, Amed çocuklarına “Oy yarê, oy hevalê” diye sesleniyor.

Rayzan Dimilî

Kürt sanatçıları her alanda yok edilmişliğe, dağılmışlığa, boğulmuşluğa mahkum edilmiş ve sadece şarkılarda yaşamış olan Kürdistan için yeni şarkılar yapmaya devam ediyorlar. Müzik, toplumların duygu, düşünce ve ahlak bütünlüğünü yansıtan, ulusların kültürel gelişimlerini tanımlamada gizem dolu sihirli bir ifade. Müzikten başka ne anlatabilir, rüzgarın ezgisini, dağın meydan okuyan görkemli duruşunu, bir orman içindeki ağacın yalnızlığını, insanı ve onun aşkını... Yaşamak bir sel çoşkusunda...iz bırakırcasına...bir çiçek gülüşü gibi...hep müzikle...

“Oy yarê / Oy yarê, oy hevalê /
Stêrka şevên tarî / Hêviyên dilen sar î /
Nabînîm, tu ji min dûr î / Ji bo hêviyên azadiyê /
Şin bûye li ser Zagrosê / Derket jor nayê xwarê
.......
Oy yarê, oy hevalê / Hêsir ji çavên min dotin /
Dil û cîgera min sotin / Xwen û xeyalên min firotin /
Me disa serî hilda / Li nav xwîna xwe jîn da /
Tovên jiyanê evîn da”

Bir mektuptur ‘O(y) Yare’, geçmişin izlerini taşıyan... Dinlerken, yerinizden kalkıp elinize bir kalem ve boş bir sayfa alıp, hüzünle sevdiklerinize bir kaç satır yazma isteğini pekiştiren bir şarkı. Yüreğinizde kendinizi parçalara ayıracağınız, geçmişin kötü anılarına ağlayıp hoş anlarına gülümseyip sevince boğulacağınız, umutsuzluktan kurtulup dağlara yol almak isteyeceğiniz ve isyan edip mektubunuza mütevazı bir ‘Merhaba’ ile başlayacağınız bir melodi; ‘Oy Yarê’. Bir akarsu kaynağı kadar berrak, içtenlikle yazacağınız ve belkide farkında olmadan ‘(o)yarê’ yi umutlandıracağınız, hayatla bağlarını güçlendireceğiniz umut dolu bir mektup; Oy Yarê. Adını bile koyamadığınız, yaşananları (ne olduğunu?) anlamaya çalışırken tepeden tırnağa sarsıldığınız, ayaklarınızı yerden kesen, parmaklarının ucunda yaşattığınıza inandığınız, ‘o’ anı düşünüp özlemle, sevgiliye sarıldığınız bir şiir; Oy yarê. Çok zor anları mücadele ederek beraber aştığınız veya aşamadığınız, başlangıçta aynı şımarıklıkları birlikte yaşadığınız, açlığı, sussuzluğu, yatağınızı bölüştüğünüz, aynı şiirleri, kitapları okuduğunuz, aynı şarkıları dinlediğiniz, ayrı ayrı aynı filmleri izlediğiniz üstünde bazen saatlerce sohbet ettiğiniz ve aynı yağmur altında, yağmura aldırmadan yürüyüp ıslandığınız bir aşkın kalp atışı; Oy yarê.

Kolay unutanlara zor bir hatırlatma
Kolay unutanlara zor bir hatırlatma, aşkını duvara çivileyip umutsuzluğa yelken açanlar için ise zamana dahil olmanın, acımasız hayata karşı bir mücadele çağrısı, hayata tohum serpip kanla yeşerteceğiniz bir sevdadır o. Sessizliği yırtacak, soru soracak-sorgulayacak, rüzgara karşı isyanı haykıracak, satılık hayallere eleştiridir, Oy yarê... Sazın ağladığı, kemanın inlediği, gitarın yağmur olup toprağa karıştığı, sesin Zagroslara ulaştığı gerilla ‘Oy yarê’.
...Dinlerken, kendinizi kimi zaman bakışları yoksul çocukların arasına, dağ eteklerine serpilmiş sıvası dökük evlerin içine, kimi zaman ise gerillanın endişe ve yorgunluk dolu gece yolculuklarına düşeceğiniz ve hain pusularda "Li nav xwîna xwe jîn da, tovên jiyanê evîn da" (Kanında yaşamı buldu, yaşamın tohumunda aşkı) diyeceğiniz acımasız bir hayat; Oy yarê. ‘Oy Yare’ gürül gürül akan bir şelalenin taşkınlığını taşır size...
Yıldızlara uzanan görkemli dağların heybetini, engin denizlerde ufka kanat çırpan martının gözlerinden güzelliği ve el değmemiş evsanenevi sevdalarıyla ‘tarihe not düşen’ yüreklilerin tutkulu özgür gelecek özleminide taşır size...

1 Eylül’de ‘Namûs?’ ‘ oy yarê’ diyecek
1 Eylül Dünya Barış Günü’nde gerçekleşecek olan 15. Uluslararası Kürt Kültür Festivalin’de, Mir Müzik stantlarında tanıtımı yapılacak olan Hozan Dino’nun ‘Namûs?’ adlı 3. albümü, seven, aşık olan, gerillayı düşünen, bir nebze de olsa kendi çocukluğuna dönmek isteyenler için bir hatırlatma özlemi...
Bu özlem bir kaç gün önce Mir Müzik’ten Hozan Dîno’nun ‘Namûs?’ adlı albümünü dinlerken sardı beni. Hozan Dîno, ‘Namûs?’ adlı eserinde kanayan bir yaraya da dikkat çekiyor. ‘’Serî de li Batmanê û her wisa hemû bajarên welate nimê birîndar, rojê bi dehan keç û jin ji ber tewanbariya namûsê tên qetilkirin.

"Gelek keç û jin ji ber paşerû dibin qurbanên bûyerên faîlên wan diyar. Hinêk tên kuştin û hinêk jî di divêtiya xwe kustinê de tên hiştin" diyor Dîno ve Zinê’yi, Zinêleri dillendiriyor...

Hozan Dîno, Namûs? adlı şarkısında Mem û Zîn’den günümüze çaresizlik girdabında hayatlarına son veren ya da verilen bütün genç kız ve kadınları, 14 yaşındaki Zîne’nin öyküsü etrafında anlatıyor. Zînê hayatları dramatik bir şekilde sonuçlanan Kürt kadınlarına verilmiş bir isim, gizem dolu sırlarda inkar edilen kadının kimliği. Boylu boyunca toprağa uzanıp bir çiçeği koklamak, serin sulara dalmak, yaşanabilir bir dünyanın kavgasını vermek; tüm bunları yaparken bir an olsun, en ufak bir tereddüde girmeden, hata yaptığını düşünmeden, kendini var etmenin gerekliliğini iyi bilen Kürt kadının simgesi Zînê... Kürt kadının öyküsü nasıl yazılabilinir, ya da bügüne kadar ne kadar yazılmış Kürt kadının öyküsü var? Hayatın o derin çıkmaz yapılanması içinde kurtulamıyan, kurtulmayı bekleyen genç kız ve kadınlar hangi fikirlere sarılacak? Hangi zaman bu ‘zamanda’ olanları anlayacak? Hayatının acılarını şarkıları ile süsleyen Hozan Dîno, albümündeki eserlerin bütün söz, beste ve müziklerini de kendisi yapmış. Şarkılarında sözcükler sıcak, vakur ve yiğtce...
Yinelenen her sözcükte kendi titreşimleri içinizde duyar, titreşimler, yazdığınız mektupta şiire dönüşür iki kelime arası. Ve siz yeniden doğar gibi mutlu olursunuz, dağ kadar sevda büyür yüreğinizde.

“Qirina Amedê-Amedin haykırışı” ile Amedi yakarak yeniden yeşertiyor. “Çavên te Payîzîn” ile melankolik bir son bahar aşkının içinden geçiriyor sizi. Ve Hozan Dîno’dan yine yeni gerilla şarkısı, her albümünde olduğu gibi bu sefer de amansız Zagroslar’daki gerilla için marş tarzındaki yorumu ile “Gulmek Azadî” diyor ve bütün özgürlük savaşcılarına armağan ediyor.

1 Eylül Dünya Barış Günü’nde gerçekleşecek olan 15. Uluslararası Kürt Kültür Festivalin’de, Mir Müzik stantlarında tanıtımı yapılacak olan Hozan Dîno’nun ‘Namûs?’ adlı 3. albümünü herkes almalı-dinlemeli.